اقتصادی که پا نگرفت؛ رویای رشد ۸ درصدی و موانع پیش‌روی آن

به گزارش اکوایران، اصلی‌ترین‌ نماگر هر اقتصادی، «رشد اقتصادی» است. رشد اقتصادی ایران در سال‌های گذشته با نوسانات شدید همراه بوده، به عبارت دیگر رشد اقتصادی در دو دهه گذشته ارقام منفی ۹ درصد تا مثبت ۱۴ درصد را به خود دیده است. 

علت این نوسانات نیز در نهایت به تنش‌های خارجی با جهان پیرامون بازمیگردد. این تنش‌ها سبب شده وضعیت اقتصاد ایران شکننده‌تر پیش شده و تاب آوری خود را از دست بدهد.

کشور در سال‌های گذشته فرصت‌های متعددی برای احیای روابط اقتصادی با جهان داشته اما ریل‌گذاری خود را در این سال‌ها تغییر نداده است. در زمان روی کار آمدن دولت بایدن امکان اصلاحات ساختاری برای سیاستگذار اقتصادی وجود داشت اما به سادگی از این فرصت گذر کرد.

حال که نااطمینانی دولت ترامپ جهان را در خود غرق کرده، اقتصاد ایران نیاز به تاب‌آوری بالایی برای عبور از این بحران دارد. اما وضعیت اقتصاد و شاخص‌هایی مانند رشد اقتصادی شکننده بوده و نیازمند بازبینی در سیاست‌های اقتصادی توسط سیاستگذاران به شدت احساس می‌شود.

طبیعتا برای نیل به این هدف، کشور نیاز به برنامه مدون در اقتصاد و سایر حوزه‌ها دارد. برنامه‌ای که در سال گذشته توسط سیاستگذاران تحت عنوان «برنامه هفتم توسعه» تدوین شده است. 

برنامه هفتم، راهی برای خروج از مشکلات

یک سال از تدوین برنامه هفتم توسعه می‌گذرد. برنامه‌ای که بیشتر رویای توسعه ایران را به تصویر کشیده و کمتر به سمت واقعیت‌های این اقتصاد پیچیده حرکت کرده است. رویایی که خیال انگیز و سراسر احساس غرور را در ارقام خود دارد اما زمانیکه به عمل می‌رسد فاصله‌ای از زمین تا آسمان را به دوش می‌کشد.

سال‌هاست تدوینگران برنامه توسعه در ایران، علاقمند به رقم ۸۸۸ شده‌اند. رقمی که کوتاه اما پر معناست. رقمی که در دل خود اهداف رشد اقتصادی، نرخ بیکاری و تورم را دارد.

سیاستگذاران اقتصادی ایران، برنامه هفتم توسعه را بر اساس نرخ ۸ درصد در سه شاخص حیاتی اقتصاد پایه‌گذاری کرده‌اند. اما سوال اینجاست که آیا نیل به این ارقام شدنی‌است؟ آیا رشد اقتصادی ۸ درصدی بدون پاسخ به ملزومات، امری ساده‌انگارانه نیست؟

در مسیر توسعه با برنامه هفتم

برنامه توسعه یکی از مهمترین برنامه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و سند بالادستی در تدوین اهداف توسعه در ایران است. نسخه هفتم این برنامه در سال گذشته تدوین و برای اجرا به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد. برنامه‌ای که هدف توسعه همه جانبه در ایران را تا سال ۱۴۰۷ تدوین کرده است. 

این برنامه که در قالب ۲۲ فصل و هفت بخش تدوین شده حوزه‌های مختلف مانند اقتصاد، زیرساخت، فرهنگ و اجتماع، علم و فناوری و آموزش، سیاست خارجی، دفاع و امنیت و اداره را در بر گرفته است. 

همانطور که گفته شد یکی از ابعاد توسعه مورد بررسی در این برنامه، «اقتصاد» است. مهمترین اهداف اقتصادی اعلام شده در این برنامه نیز در رقم ۸۸۸ خلاصه شده است. به عبارتی رشد اقتصادی ۸ درصدی،  نرخ بیکاری ۸ درصدی و نرخ تورم ۸ درصدی. 

اما آیا صحبت از رشد اقتصادی ۸ درصدی در واقعیت اقتصاد ایران امکان پذیر است؟

رشد اقتصادی ۸ درصدی، آماری از رنگ رویا؟

رشد اقتصادی یکی از اساسی‌ترین مسائل در کشورهای در حال توسعه است. ایجاد رشد اقتصادی پایدار می‌تواند کشورهای در حال توسعه را در مسیر توسعه‌یافتگی هدایت کند. اما این رشد چگونه ایجاد می‌شود؟ آیا صحبت از رشد اقتصادی ۸ درصدی در ایران قابل اتکاست؟

رشد اقتصاد در ایران از دو مجرای اصلی قابل دستیابی است. مجرای اول مربوط به سرمایه‌گذاری و مجرای دوم مرتبط با شاخص بهره‌وری است.

اخلال در هر یک از این مجاری می‌تواند رشد اقتصادی ایران را مخاطره روبرو سازد.

سرمایه‌گذاری به عنوان اولین مجرای رشد اقتصادی

نظریات توسعه اقتصادی یکی از عوامل کلیدی در ایجاد رشد اقتصادی را سرمایه‌گذاری می‌دانند. به نوعی سرمایه‌گذاری مانند انرژی اولیه عمل کرده و می‌تواند فرآیند توسعه در کشورها را شتاب بخشد. 

فرض کنید می‌خواهید موتوری را روشن کنید، در گام اول نیاز به انرژی زیادی برای احتراق دارید. اما به محض روشن شدن موتور، انرژی مورد نیاز برای دوام فعالیت، کاهش خواهد یافت.

از دید برخی اقتصاددانان، توسعه نیز به مثابه موتور است موتوری که سوخت اولیه آن، سرمایه‌گذاری است.

بررسی آمارهای رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نشان می‌دهد تلاطم رشد سرمایه گذاری در بیش از یک دهه گذشته زیاد بوده است. تلاطمی که باعث شده میزان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در کشور درجا بزند و رقم حقیقی آن از سال ۹۵ تا ۱۴۰۳ تغییر چندانی نکند. 

لذا می‌توان گفت از شروع برجام تا سال ۱۴۰۳، سرمایه تشکیل شده در اقتصاد درجا زده و همین امر باعث شده رشد اقتصادی در ایران به صورت پایدار ادامه پیدا نکند.

اما چه چیزی باعث می‌شود سرمایه‌گذاری وضعیت پایداری نداشته باشد؟ 

علم اقتصاد این وضعیت را از زاویه ثبات بازارها و انتظارات مردم می‌بیند. زمانیکه بی‌ثباتی در اقتصاد افزایش یافته و انتظار مردم از آینده تاریک می‌شود، سرمایه‌گذاری در کشور رو به افول رفته و به مرور وضعیت پایدار خود را از دست می‌دهد.

بهره‌وری به عنوان دومین مجرای رشد اقتصادی

دومین شاخصی که می‌تواند مسئله رشد اقتصادی در ایران را شتاب بخشد، بهره‌وری است. بهره‌وری که از افزایش سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات و تکنولوژی حاصل می‌شود تا سال‌ ۹۸ با کاهش مواجه شده و پس از آن نیز با وجود افزایش به سطوح گذشته خود بازگشته است. 

دلیل این اتفاق نیز به نقش نفت در اقتصاد ایران بازمیگردد. زمانیکه فروش نفت در اقتصاد برای تامین مصارف روزمره باشد، به مرور اقتصاد با رکود مواجه شده و بهره‌وری رو به افول می‌گذارد. 

چاره کار کجاست؟

کوتاه‌ترین پاسخ به این سوال را می‌توان در دل تجارب کشورهای جهان جستجو کرد، «ارتباط با جهان».

ارتباط دیپلماتیک فعالانه با کشورهای جهان سبب می‌شود به مرور وضعیت اقتصاد بهبود یافته و چشم‌انداز با ثباتی در کشور ترسیم شود. چشم‌اندازی که می‌تواند پایداری را به سرمایه‌گذاری در بازارها بازگرداند و چراغ کارگاه‌ها و تولیدی‌ها را روشن کند. 

از سوی دیگر این ارتباط فعال با جهان پیرامون، باعث می‌شود امکان استفاده از تکنولوژی و ماشین‌آلات پیشرفته برای کشور فراهم شود. امکانی که به دلیل تحریم‌ها سلب شده و بهره‌وری در اقتصاد ایران را با مشکل مواجه کرده است. 

اقتصاد ایران دیگر تاب‌آوری ندارد

رخدادهای اقتصادی در این مدت سبب شده تاب‌آوری اقتصاد ایران به شدت کاهش یابد. با روی کار آمدن بایدن در آمریکا فرصت مناسبی برای احیای اقتصاد ایران وجود داشت اما این فرصت به پایان رسید. 

اقتصاد ایران سال‌ها با نوسانات شدید در رشد اقتصادی دست و پنجه نرم کرده و دیگر توان تحمل فشارهای خارجی را ندارد. فشارهایی که باعث شده فروش نفت و واردات کشور با مشکل مواجه شود. وضعیت سرمایه‌گذاری افت کند و دالان توسعه تاریک و تاریک‌تر شود.

برای مثال آخرین آمار رشد اقتصادی نشان می‌دهد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات در سال گذشته کمتر از یک درصد رشد کرده است.

این وضعیت به وضوح با هدف ۸ درصدی رشد اقتصادی در ایران فاصله دارد. هدفی که بیشتر به رویا شبیه است تا واقعیت. برنامه هفتم توسعه پا بر زمین ندارد و برای تحقق آن ابتدا باید سیاستگذار اقتصادی مشکلات متعددی را حل کند. مشکلاتی که در صورت تدوام، اقتصاد ایران را شکننده‌تر از وضعیت فعلی خواهد کرد.