روایت نیویورکر از دختران دریا در ایران

به گزارش اکوایران، جزیره هنگام، جزیره‌ای گرمسیری در سواحل ایران، در انتهای جنوبی خلیج فارس است. این جزیره که تنها 36 کیلومتر مربع مساحت دارد، دارای سه روستا با تنها چند صد خانوار است. این جزیره از دیرباز به دلیل اهمیت ژئواستراتژیک خود شناخته شده است. نئارخوس، جهانگرد یونانی و دریاسالار ناوگان دریایی اسکندر کبیر، هنگام دریانوردی در خلیج فارس در قرن چهارم پیش از میلاد به آن اشاره کرده است.

به نوشته نیویورکر، جزیره هنگام در قرن‌های شانزدهم و هفدهم توسط ارتش پرتغال اشغال شد. در سال 1913، بریتانیا یک پایگاه دریایی در آنجا تأسیس کرد. از اواخر دهه 1940، کشتی‌های نفت‌کش در مسیر خود به تنگه هرمز از هنگام عبور کرده‌اند. روزانه یک‌پنجم از نفت و گاز طبیعی جهان از آنجا عبور می‌کند.

امروزه، هنگام ممکن است بیشتر به خاطر زنان ماهیگیرش که به آن‌ها دختران دریا می‌گویند، شناخته شود، تنها زنان ماهیگیر در ایران و احتمالا در هشت کشور دیگر اطراف خلیج فارس. فروغ علایی، دانشجوی حقوق که عکاس خبری شده، سال‌ها وقت خود را صرف مستندسازی زنانی کرد که سحرگاه، بدون مردان و اغلب به تنهایی، برای گشت و گذار در آب‌های خلیج فارس رهسپار می‌شدند. آن‌ها در قایق‌های کوچک و فرسوده، به صید ماهی دوولمی و ماهی امپراتور پولک‌دوزی‌شده می‌پردازند که دارای خال‌های آبی درخشان هستند که هنگام ترس یا گرفتار شدن تغییر رنگ می‌دهند. هر دو ماهی به خاطر دندان‌های تیز و گاز گرفتن‌های وحشیانه مشهور هستند.

لباس زنان به اندازه صیدشان پر جنب‌و‌جوش است. آن‌ها برقع‌های تمام قد می‌پوشند، سبکی که در افغانستان و شیخ‌نشین‌های عرب، بیشتر از ایران رایج است. برقع‌ها اغلب به رنگ تیره و یکدست هستند. با این حال، برقع‌های آن‌ها از طرح‌های گلدار آبی، نارنجی و صورتی تابستانی دوخته شده است. طبق یک روایت، زنان وقتی پرتغالی‌ها و بعدا بریتانیایی‌ها جزیره را اشغال کردند، صورت خود را می‌پوشاندند تا از آزار و اذیت یا بدتر از آن جلوگیری کنند. برخی از برقع‌ها، همانطور که در روایات محلی آمده است، شامل سبیل‌های مصنوعی بودند تا از تهدیدات مردان خارجی بیشتر جلوگیری کنند. برقع‌ها همچنین از زنان در روزهای طولانی زیر آفتاب سوزان محافظت می‌کنند.

زنان ماهیگیر هنگام که اغلب نان‌آوران اصلی خانواده‌هایشان هستند، افراد مصممی به حساب می‌آیند. علایی از کبری اربابی که یک ربع قرن ماهیگیری کرده، در حالیکه با برقع و نخ ماهیگیری که با وزنه‌هایی از انگشت شست پایش آویزان بود، چرت می‌زد، عکس گرفته است. بسیاری از مردان جزیره هنگام به تجارت دریایی یا ماهیگیری در آب‌های عمیق مشغول هستند و برای مدت طولانی آنجا نیستند. زنان ماهیگیری می‌کنند تا به معنای واقعی کلمه لقمه‌ای برای سفره خود فراهم کنند یا با فروش صید خود در بازارهای محلی درآمد کسب کنند.

آن‌ها برخلاف قوانین کار ایران کار کرده‌اند که تصریح می‌کند «زنان نباید برای انجام کارهای خطرناک، طاقت‌فرسا یا مضر به کار گرفته شوند.»

برای دهه‌ها، دولت از اعطای مجوز ماهیگیری به زنان خودداری و آن‌ها را از یارانه سوخت و حق بیمه قایق‌هایشان محروم کرد. پس از اعتراض زنان، اداره شیلات دو سال پیش موافقت کرد که مجوز صادر کند، هرچند هر مجوز باید توسط دو زن به اشتراک گذاشته شود، حتی اگر آن‌ها قایق‌های خودشان را داشته باشند.

در سال گذشته میلادی، گزارش مجمع جهانی اقتصاد در مورد شکاف جنسیتی در سطج جهان، ایران را در میان چهار کشور انتهایی در نظرسنجی خود از صد و چهل و شش کشور قرار داد.

علایی که بخش عمده‌ای از آثارش به دختران و زنانی می‌پردازد که تابوها را در ایران به چالش می‌کشند، از زنان ماهیگیر الهام گرفته است. علایی می‌گوید: «دیدن زنانی که نقش مهمی در اقتصاد خانواده دارند، شگفت‌انگیز بود. نرخ زنان در نیروی کار در ایران کمتر از 20 درصد است. اما در یک جزیره واقعا سنتی، زنان بخش بزرگی از اقتصاد بودند.»

مدرنیته آرام‌آرام به جزیره‌ دورافتاده‌ هنگام نفوذ می‌کند. برخی از زنان ماهیگیر به عکاسی گردشگران که در سال‌های اخیر به‌شکل فزاینده‌ای به این جزیره سفر می‌کنند و انتشار تصاویرشان در شبکه‌های اجتماعی اعتراض کرده‌اند. اما دست‌کم یک زن ماهیگیر، از همین شبکه‌ها به نفع خود استفاده می‌کند.

خدیجه قدسی‌نژاد، جوان‌ترین زن ماهیگیر جزیره و مادر یک کودک نوپا، صید روزانه‌اش را از طریق صفحه اینستاگرام «خاجو» در سراسر کشور عرضه می‌کند. او تاکنون بیش از صد هزار دنبال‌کننده جذب کرده است. به همراه همسرش، کیهان، یک مهمان‌خانه و کافه کوچک نیز اداره می‌کند که در آن ماهی تازه صیدشده را طبخ می‌کنند.

با افزایش تعداد بازدیدکنندگان و ارتباط روزافزون هنگام با سایر نقاط ایران، تعداد دختران دریا در حال کاهش است. امروزه، تنها حدود 12 زن ماهیگیر همچنان به این کار مشغول‌اند. نسل جوان‌تر به دنبال تحصیلات بالاتر، مشاغل اداری امن، جاذبه‌های زندگی شهری و وعده‌ بازنشستگی هستند، نه کاری سخت، فیزیکی و وابسته به آب‌وهوای ناپایدار و دریاهای غیرقابل پیش‌بینی.

عکس‌های علایی نیز نسل جوان هنگام را به تصویر می‌کشد. او نگران است که زنان ماهیگیر فعلی، آخرین نسل از این سنت در جزیره باشند.