گزینه‌های روی میز برای جلوگیری از فروپاشی میز مذاکره؛ چراغ سبز ویتکاف به توافق موقت در سایه اختلاف با بی‌بی؟

به گزارش اکوایران، در حالی‌که دولت ترامپ در تلاش است تا توافقی هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران منعقد کند، به گفته مقاماتی که در جریان امور قرار دارند، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، تهدید کرده است که با حمله به تاسیسات اصلی غنی‌سازی اورانیوم ایران، این مذاکرات را به بن‌بست بکشاند.

اختلاف نظر درباره بهترین راه برای مواجهه با هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، منجر به دست‌کم یک تماس تلفنی پرتنش بین ترامپ و نتانیاهو شده و در روزهای اخیر نیز سلسله‌ای از نشست‌ها بین مقامات عالی‌رتبه آمریکا و اسرائیل برگزار شده است.

ترامپ روز یکشنبه اعلام کرد که ممکن است «اتفاق خوبی» در رابطه با تلاشش برای محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران «در یکی دو روز آینده» رخ دهد.

به نوشته نیویورک‌تایمز، افراد آگاه از روند مذاکرات گفته‌اند که در بهترین حالت، تنها اعلام برخی اصول مشترک ممکن خواهد بود. جزئیات مورد بحث همچنان محرمانه است و احتمالاً فقط زمینه‌ساز مذاکرات بیشتر خواهد بود، از جمله ذخایر اورانیوم با غلظت بالا و اینکه جمهوری اسلامی ایران در چه سطحی به غنی‌سازی ادامه دهد.

نیویورک‌تایمز در آوریل ادعا کرده بود که اسرائیل قصد داشته در همین ماه به سایت‌های هسته‌ای ایران حمله کند، اما ترامپ نتانیاهو را منصرف کرده بود، چون می‌خواست همچنان با تهران مذاکره کند. با این حال، نتانیاهو همچنان خواهان اقدام نظامی بدون کمک آمریکا بوده است.

اسرائیل در مذاکرات میان ایالات متحده و ایران حضور ندارد و در مرکز تنش میان نتانیاهو و ترامپ، تفاوت دیدگاه آن‌ها در خصوص نحوه استفاده از موقعیت فعلی، در پی تحولات یک سال اخیر در منطقه است.

نتانیاهو ادعا می‌کند که پنجره فرصت کنونی برای مدت طولانی ادامه نخواهد داشت و اکنون زمان مناسبی برای حمله است. اما ترامپ مدعیست که این وضعیت بهترین فرصت برای مذاکره جهت پایان دادن به برنامه غنی‌سازی، با پشتوانه تهدید به اقدام نظامی در صورت شکست مذاکرات، است.

مقامات اسرائیلی نگران‌اند که ترامپ آن‌قدر مشتاق توافقی از جانب خودش باشد؛ توافقی که بتواند آن را قوی‌تر از توافق اوباما در سال ۲۰۱۵ معرفی کند، که حاضر شود اجازه دهد ایران تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم خود را حفظ کند.

ماه گذشته، نتانیاهو تأکید کرد که تنها توافق «خوب» توافقی است که تمام زیرساخت‌های وسیع هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را که در عمق کویر نطنز، درون کوه در سایت فردو و دیگر نقاط کشور قرار دارند، به طور کامل از میان بردارد.

این گزارش درباره تنش میان آن‌ها، بر پایه مصاحبه با مقامات ایالات متحده، اروپا و اسرائیل تهیه شده که درگیر روند دیپلماسی و مباحثات میان دولت‌های آمریکا و اسرائیل بوده‌اند. این افراد به دلیل حساسیت موضوع و عدم مجوز رسمی، خواستار ناشناس ماندن شده‌اند.

ران درمر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل، و دیوید بارنیا، رئیس سازمان اطلاعاتی موساد، روز جمعه در رم با استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد دولت ترامپ، دیدار کردند. این دو نفر سپس برای جلسه‌ای در روز دوشنبه با جان رتکلیف، رئیس سیا، به واشنگتن سفر کردند. درمر روز سه‌شنبه نیز بار دیگر با ویتکاف دیدار کرد، اگرچه موضوع آن جلسه مشخص نشده است.

در پاسخ به درخواست برای اظهار نظر، مقامات کاخ سفید به اظهارات اخیر ترامپ اشاره کردند، جایی که او گفته بود که «خیلی دوست دارم بمباران اتفاق نیفتد.» دفتر نتانیاهو پس از انتشار این گزارش، تنها دو کلمه ارسال کرد: «اخبار جعلی».

اختلاف اصلی در مذاکرات میان ویتکاف و عباس عراقچی، نماینده جمهوری اسلامی ایران، بر سر این موضوع است که دولت ترامپ خواهان توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران است. عراقچی بارها این شرط را رد کرده و روز سه‌شنبه نیز در یک پست شبکه اجتماعی تأکید کرد که اگر قدرت‌های غربی بر «غنی‌سازی صفر» در ایران اصرار کنند، «دیگر موضوعی برای بحث درباره پرونده هسته‌ای باقی نمی‌ماند.»

برای جلوگیری از فروپاشی مذاکرات، ویتکاف و عمان (به‌عنوان میانجی) در حال بررسی گزینه‌های خلاقانه هستند. از جمله این گزینه‌ها می‌توان به ایجاد یک پروژه مشترک منطقه‌ای برای تولید سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای با مشارکت جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی و همچنین دخالت ایالات متحده اشاره کرد. با این حال، محل دقیق غنی‌سازی هنوز مشخص نیست.

به گفته شرکت‌کنندگان در مذاکرات، ویتکاف از مخالفت اولیه‌اش با یک توافق موقت که اصول یک توافق نهایی را مشخص کند، عقب‌نشینی کرده است. اما این ممکن است برای اسرائیل یا چهره‌های تندروی کنگره آمریکا کافی نباشد.

این رویکرد یادآور سیاست دولت اوباما در سال ۲۰۱۳ است، که البته دو سال طول کشید تا توافق نهایی در سال ۲۰۱۵ حاصل شود. ترامپ در کارزار انتخاباتی ۲۰۱۶ خود علیه این توافق تبلیغ کرد و آن را یک «فاجعه» خواند، چون به جمهوری اسلامی ایران اجازه می‌داد غنی‌سازی در سطح پایین را ادامه دهد و توافق نیز در سال ۲۰۳۰ به پایان می‌رسید.

رتکلیف ماه گذشته برای گفتگو درباره اقدامات مخفیانه احتمالی علیه جمهوری اسلامی ایران، به اسرائیل سفر کرد و با نتانیاهو و مقامات اطلاعاتی این رژیم دیدار داشت. دو طرف پیش‌تر در دوران دولت‌های بوش و اوباما نیز برای مختل کردن برنامه غنی‌سازی ایران از طریق حمله سایبری پیچیده همکاری کرده بودند.

در طول دوران فعالیت سیاسی‌اش، نتانیاهو همواره به دیپلماسی با تهران بدبین بوده است. او مخالف توافق ۲۰۱۵ بود و برای متوقف کردن آن، حتی در کنگره آمریکا سخنرانی کرد.

این بار نیز مقامات اسرائیلی به همان سناریوی قدیمی بازگشته‌اند. تهدید به حمله به جمهوری اسلامی ایران، حتی بدون کمک آمریکا. آن‌ها تأکید می‌کنند که این بار شوخی نمی‌کنند.

مقام‌های اسرائیلی کمی پیش از اولین سفر رسمی دونالد ترامپ به خاورمیانه در ماه جاری، به دولت ترامپ اشاره کرده بودند که در حال آماده‌سازی برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران هستند. این موضوع را دو منبع مطلع از گفتگوها اعلام کردند. همچنین، دستگاه اطلاعاتی ایالات متحده نیز آمادگی اسرائیل برای یک حمله را شناسایی کرده بود.

این وضعیت باعث شد ترامپ با نتانیاهو تماس بگیرد. نتانیاهو در این تماس انکار نکرد که به ارتش و سازمان‌های اطلاعاتی‌اش دستور آمادگی برای حمله را داده است، و ادعا کرد که برای این کار تنها «پنجره زمانی محدودی» در اختیار دارد.

با این حال، مقام‌های نظامی آمریکا نسبت به اثربخشی یک حمله اسرائیلی بدون حمایت آمریکا تردید دارند. در این تماس، ترامپ ادعا کرد که جمهوری اسلامی ایران در وضعیت ضعف قرار دارد، اما گفت که همین وضعیت فرصتی برای رسیدن به توافقی برای پایان دادن صلح‌آمیز به برنامه هسته‌ای ایران فراهم کرده است.

اسرائیل به‌ویژه نسبت به هرگونه توافق موقت که ممکن است اجازه دهد تأسیسات هسته‌ای ایران ماه‌ها یا حتی سال‌ها باقی بمانند، بدبین است. در ابتدا، دولت ترامپ نیز دیدگاه مشابهی داشت. ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی، به همتای ایرانی خود گفته بود که ترامپ خواهان دستیابی به توافق نهایی در عرض حدود دو ماه است.

اما این مهلت اکنون رو به پایان است و هنوز اختلاف بزرگی بر سر این مسأله باقی مانده که آیا به جمهوری اسلامی ایران اجازه داده خواهد شد غنی‌سازی اورانیوم را ادامه دهد یا نه، چیزی که تهران آن را حق خود به عنوان یکی از امضاکنندگان معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) می‌داند.

اکنون به نظر می‌رسد دولت ترامپ به نوعی بیانیه موقت اصول مشترک تمایل بیشتری پیدا کرده، چرا که این کار می‌تواند جلوی حمله اسرائیل را بگیرد.

برای جلب رضایت اسرائیل و تندروهای کنگره، کارشناسان می‌گویند هر توافق موقتی تقریباً حتماً باید جمهوری اسلامی ایران را موظف کند که سوخت با غنای نزدیک به درجه ساخت بمب را یا از کشور خارج کند یا آن را رقیق‌تر کند. چنین اقدامی به ترامپ امکان می‌دهد ادعا کند که دست‌کم به‌طور موقت، تهدید هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را از بین برده است.

یکی از نگرانی‌های مقامات آمریکایی این است که اسرائیل ممکن است بدون هشدار قبلی تصمیم به حمله بگیرد. برآورد اطلاعاتی ایالات متحده حاکی از آن است که اسرائیل می‌تواند تنها ظرف هفت ساعت آماده حمله شود، که زمان بسیار کمی برای وارد آوردن فشار بر نتانیاهو جهت لغو عملیات خواهد بود.

با این حال، همین ارزیابی نظامی آمریکا نیز تردیدهایی را نسبت به میزان موفقیت حمله یک‌جانبه اسرائیل بدون حمایت آمریکا مطرح کرده است. برخی مقامات اسرائیلی نزدیک به نتانیاهو نیز معتقدند که اگر جمهوری اسلامی ایران واکنش نظامی نشان دهد، آمریکا چاره‌ای جز کمک نظامی به اسرائیل نخواهد داشت.

مقامات اسرائیلی به همتایان آمریکایی خود گفته‌اند که نتانیاهو ممکن است حتی در صورت رسیدن به توافق دیپلماتیک موفق، همچنان دستور حمله به ایران را صادر کند.

پس از دیدار او با ترامپ در کاخ سفید در ماه آوریل، نتانیاهو به مقامات امنیت ملی اسرائیل دستور داد که برنامه‌ریزی برای حمله به جمهوری اسلامی ایران را ادامه دهند، از جمله یک عملیات محدود که به کمک آمریکا نیاز نداشته باشد. به گفته منابع متعدد، اسرائیل هم‌اکنون سناریوهای مختلفی آماده دارد، از حملات هدفمند محدود تا بمباران چند روزه تأسیسات هسته‌ای ایران، از جمله برخی که در شهرهای پرجمعیت قرار دارند.