به گزارش اکوایران، پس از درگیری علنی بر سر غنی‌سازی اورانیوم، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در پنجمین دور اخیر مذاکرات هسته‌ای پیشرفت‌هایی داشته‌اند. گفته می‌شود که پیشنهادهای عمان برای شکستن بن‌بست کنونی، اکنون به‌عنوان یکی از مسیرهای احتمالی پیش‌رو در نظر گرفته شده‌اند. منابع آگاه ایرانی به شرط ناشناس ماندن به امواج‌میدیا گفته‌اند که مذاکره‌کنندگان آمریکایی ظاهراً پذیرفته‌اند که «غنی‌سازی صفر» برای تهران قابل قبول نیست و اکنون تمرکز بر یافتن راه‌حل‌هایی است که طرفین را راضی کند.

از جمله گزینه‌های روی میز، ایده تشکیل کنسرسیومی منطقه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم است.

یکی از رویکردها در این طرح می‌تواند ساخت حداقل یک مرکز جدید غنی‌سازی در خاک ایران باشد که به‌صورت مشترک مدیریت شود، و نزدیکی جغرافیایی آن به همسایگان عرب جنوبی ایران، یکی از ابعاد احتمالی این طرح است.

یک منبع بلندپایه سیاسی در تهران پیش‌تر گفته بود که «ایده» کنسرسیوم منطقه‌ای «خوب است و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند آن را بررسی کند، به شرطی که جایگزین غنی‌سازی داخلی ایران نباشد.» در همین حال، یک چهره با سابقه در سیاست ایران این طرح را یکی از «معدود راه‌های خروج از بن‌بست کنونی» توصیف کرده است. با این حال، سرنوشت تأسیسات فعلی هسته‌ای ایران در چنین چارچوبی مشخص نیست.

گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد مبنی بر این‌که تأسیسات غنی‌سازی نطنز می‌تواند تحت مدیریت چندملیتی قرار گیرد، در حالی که سایت فردو به مرکز تحقیق و توسعه تبدیل شود.

لازم به ذکر است که تأسیسات زیرزمینی فردو که مستحکم‌ترین سایت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود، بر اساس مفاد توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران، به مرکز تحقیق و توسعه تبدیل شده بود. ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ به‌صورت یک‌جانبه از این توافق خارج شد.

یک منبع ارشد سیاسی در ایران که نخواست نامش فاش شود، اشاره کرده که درباره ایده کنسرسیوم، سؤالات اساسی و حل‌نشده‌ای وجود دارد.

عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران، در هفته‌های اخیر این مسئله را با همتایان خود در عربستان سعودی و امارات متحده عربی مطرح کرده است.

کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، شاید با همراهی ایالات متحده، بتوانند سهمی در یک مرکز مشترک در ایران داشته باشند. هرچند گفته می‌شود امارات نسبت به این ایده رویکردی باز دارد، منابع جمهوری اسلامی معتقدند عربستان سعودی در این‌باره تردید و ملاحظه دارد.

فراتر از ایده کنسرسیوم، گزینه‌های دیگری نیز در حال بررسی هستند. برخی گزارش‌ها احتمال وجود یک توافق موقت را مطرح کرده‌اند که ممکن است شامل توقف موقت غنی‌سازی باشد.

عباس عراقچی

احمد بخشایش اردستانی، نماینده مجلس ایران، در تاریخ ۲۶ مه مدعی شد که عمان پیشنهاد توقف شش‌ماهه غنی‌سازی را مطرح کرده، اما بعید است که مقامات جمهوری اسلامی یا آمریکایی با چنین ترتیبی موافقت کنند. یک منبع ارشد سیاسی ایرانی در گفت‌وگو با امواج این ادعای نماینده مجلس را رد کرده و آن را «ایده شخصی اردستانی» توصیف کرده است.

سخنگوی وزارت امور خارجه، اسماعیل بقایی، در تاریخ ۲۶ مه گزارش‌هایی مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی ایران در حال بررسی تعلیق غنی‌سازی است را رد کرد و گفت: «چنین چیزی اصلاً وجود ندارد» و تأکید کرد که «توافق موقت هیچ‌گاه در دستور کار ما نبوده است.»

مسعود پزشکیان نیز در همان روز موضع بقایی را تکرار کرد و تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران آمادگی تحمل تحریم‌ها را دارد و در زمینه حق غنی‌سازی عقب‌نشینی نخواهد کرد. او گفت: «این‌طور نیست که اگر با ما مذاکره نکنند و تحریم کنند، از گرسنگی خواهیم مرد. ما راهی پیدا خواهیم کرد.»

عباس عراقچی پس از مذاکرات ۲۳ مه با آمریکا در رم که بار دیگر با میانجی‌گری عمان انجام شد، ابراز خوش‌بینی کرد. او به خبرنگاران گفت دو طرف «یکی از حرفه‌ای‌ترین دورهای مذاکرات» را پشت سر گذاشته‌اند. با این حال، تأکید کرد که با وجود «سازنده بودن مذاکرات» و دستیابی به برخی پیشرفت‌ها، گفت‌وگوها بسیار پیچیده‌اند و «با چند جلسه حل نخواهند شد.»

او بدون ارائه جزئیات گفت عمان پیشنهادهایی برای غلبه بر موانع ارائه کرده که قرار است در دو پایتخت مورد بررسی قرار گیرند تا در دور بعدی مذاکرات درباره آن‌ها تصمیم‌گیری شود. عراقچی ابراز امیدواری کرد که طی «یک یا دو جلسه آینده» تفاهمی حاصل شود که مذاکرات را «به پیش ببرد» و افزود: «هنوز به آن مرحله نرسیده‌ایم، اما ناامید هم نیستیم.»

در تاریخ ۲۵ مه، وزیر خارجه در جلسه‌ای با کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، بار دیگر تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران از حق غنی‌سازی خود صرف‌نظر نخواهد کرد. او پس از جلسه غیرعلنی با نمایندگان مجلس به رسانه‌ها گفت: «نتیجه این مذاکرات زمانی مشخص خواهد شد که حقوق مردم ایران تأمین شود.»

به‌طور جداگانه، ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون، به نقل از عراقچی گفت که اگر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران مجدداً اعمال شوند، جمهوری اسلامی ایران «پاسخی قاطع» خواهد داد.

این اظهارات در حالی مطرح شده‌اند که سه کشور غربی باقی‌مانده در برجام یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان تهدید کرده‌اند در صورت عدم توافق میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا، مکانیزم «بازگشت خودکار تحریم‌ها (snapback)» را فعال خواهند کرد. در کنار تهدید تحریم‌ها، رسانه‌های آمریکایی به نقل از منابع اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل گزارش داده‌اند که اسرائیل در حال آماده‌سازی برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران در صورت شکست مذاکرات است.

بنیامین نتانیاهو

عراقچی در تاریخ ۲۲ مه اعلام کرد که نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارسال کرده و هشدار داده است اگر تهدیدهای اسرائیل کنترل نشوند، تهران مجبور خواهد شد «اقداماتی ویژه برای دفاع از تأسیسات و مواد هسته‌ای خود» اتخاذ کند.

ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در تاریخ ۲۴ مه بیانیه‌هایی جداگانه صادر کردند و نسبت به هرگونه حمله احتمالی اسرائیل هشدار داده و وعده «پاسخی قاطع» دادند. علی شمخانی، مشاور ارشد رهبری، در تاریخ ۲۵ مه گفت که موضع قاطع رهبر انقلاب درباره غنی‌سازی، «تهدیدهای آمریکا را خاموش کرده است.»

در همین حال، ناظران دولتی در ایران معتقدند حفظ توان غنی‌سازی نه تنها مسئله‌ای اصولی است، بلکه دارای ارزش استراتژیک نیز هست.مصطفی نجفی، تحلیلگر سیاست خارجی، در تاریخ ۲۴ مه گفت: «غنی‌سازی، ابزار چانه‌زنی جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات است. بدون آن، هیچ توافق پایداری با آمریکا ممکن نخواهد بود و همچنین چیزی برای مذاکره در آینده نخواهیم داشت.» او افزود: «غنی‌سازی، بزرگ‌ترین دارایی استراتژیک ما در مذاکرات با آمریکاست.»

نصرت‌الله تاجیک، دیپلمات پیشین، معتقد است که سطح و حجم غنی‌سازی اورانیوم جمهوری اسلامی ایران به این معناست که «ایران دو برگ برنده در اختیار دارد» که می‌تواند در مذاکرات از آن‌ها استفاده کند. او گفت: «از نظر من، پایین آوردن موقت سطح غنی‌سازی برای ایران مسئله بزرگی نیست. با ذخایری که اکنون در اختیار دارد، همچنان می‌تواند بخشی از نیازهای غیرنظامی را پوشش دهد.» تاجیک افزود که تهران در ازای این اقدام، انتظار امتیازی بزرگ را خواهد داشت.

دونالد ترامپ بارها هشدار داده که در صورت عدم دستیابی به توافق جدید، گزینه نظامی همچنان روی میز است. در تأیید این موضع، او حضور نظامی آمریکا در منطقه را افزایش داده؛ از جمله با استقرار ناوهای هواپیمابر و بمب‌افکن‌های B-2 در پایگاه دیگو گارسیا.

با این حال، گزارش شده که ترامپ در حال کشمکش با اسرائیل بر سر لزوم پیگیری مسیر دیپلماتیک است. او باور دارد که توانایی دستیابی به توافق با جمهوری اسلامی ایران را دارد و به تل‌آویو هشدار داده که اقدامی انجام ندهد که روند مذاکرات را به خطر بیندازد.

در میان ابهام‌ها درباره گام‌های بعدی، منابع مطلع در تهران به امواج گفته‌اند که عمان قرار است دور ششم مذاکرات میان ایران و آمریکا را هماهنگ کند، و پیش‌بینی می‌شود این مذاکرات طی دو هفته آینده از سر گرفته شود. این در حالی‌ست که رئیس‌جمهور ایران همراه با مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای، عباس عراقچی، سفری رسمی به مسقط داشته است. در کنار مذاکرات هسته‌ای با دولت ترامپ که قطعاً در دستور کار پزشکیان قرار دارد، مقامات بلندپایه بانکی ایران نیز در روزهای اخیر به عمان سفر کرده‌اند، که می‌تواند نشانه‌ای از رایزنی درباره گام‌های مرتبط با مسائل هسته‌ای باشد.

مکانیسم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ قرار است در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی شود، و چون اجرای کامل آن از سوی کشورهای اروپایی ممکن است تا ۹۰ روز زمان ببرد، باید از تابستان امسال فعال شود. جمهوری اسلامی ایران هشدار داده که در صورت بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل، به‌شدت واکنش نشان خواهد داد، از جمله با احتمال خروج از پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای.