هند و پاکستان در عصر جنگ پهپادها؛‌ یک رقابت تسلیحاتی جدید آغاز شده است؟

به گزارش اکوایران، کمی پس از ساعت ۸ شب در تاریخ ۸ مه، شراره‌های قرمز رنگی آسمان شب شهر جامو در شمال هند را فراگرفتند؛ سامانه‌های پدافند هوایی این کشور به‌سوی پهپادهای شلیک شده از پاکستان شلیک می‌کردند.

هرچند ارتش‌های هند و پاکستان طی دهه‌ها درگیری، از جنگنده‌های پیشرفته، موشک‌های متعارف و توپخانه استفاده کرده‌اند، اما این نبرد چهارروزه در ماه مه، نخستین باری بود که دهلی‌نو و اسلام‌آباد، در مقیاسی وسیع پهپادهای بدون سرنشین را علیه یکدیگر به کار گرفتند.

یک رقابت تسلیحاتی جدید

پس از اعلام ایالات متحده مبنی بر میانجی‌گری برای برقراری آتش‌بس، درگیری‌ها متوقف شد. اما اکنون دو قدرت جنوب آسیا - که سال گذشته بیش از ۹۶ میلیارد دلار صرف امور دفاعی کرده‌اند - وارد یک رقابت تسلیحاتی در حوزه پهپادها شده‌اند. خبرگزاری رویترز با مصاحبه با ۱۵ فرد مطلع شامل مقامات امنیتی، مدیران صنعت دفاعی و تحلیلگران در دو کشور، این رقابت تسلیحاتی جدید را بررسی کرده است.

دو نفر از این منابع پیش‌بینی کردند که استفاده از پهپادها میان دو کشور مجهز به سلاح هسته‌ای افزایش خواهد یافت؛ چرا که حملات پهپادی در مقیاس کوچک می‌توانند بدون به‌خطر انداختن نیروهای انسانی یا ایجاد تشدید بی‌مهار درگیری، اهداف دشمن را هدف قرار دهند.

هند قصد دارد سرمایه‌گذاری سنگینی در صنعت داخلی پهپاد انجام دهد و ممکن است طی ۱۲ تا ۲۴ ماه آینده تا ۴۷۰ میلیون دلار در این بخش هزینه کند - رقمی که تقریباً سه برابر میزان پیش از درگیری‌ها است. این آمار را سمیت شاه، مدیر فدراسیون پهپاد هند، که نماینده بیش از ۵۵۰ شرکت است و تعامل منظم با دولت دارد، اعلام کرد.

فرآیندهای خرید نظامی در هند معمولاً سال‌ها زمان می‌برند، اما به گفته ویشال ساکسنا، معاون شرکت پهپادی هندی ایده‌فورج تکنولوژی، اکنون دولت با سرعتی بی‌سابقه در حال دعوت از تولیدکنندگان برای ارائه آزمایش‌ها و نمایش‌های میدانی است.

در سوی دیگر، به گفته یک منبع مطلع پاکستانی، نیروی هوایی پاکستان نیز برای کاهش خطر به‌کارگیری جنگنده‌های پیشرفته‌اش، در تلاش است تا تعداد بیشتری پهپاد به خدمت بگیرد.

در درگیری‌های اخیر، هر دو کشور از جنگنده‌های پیشرفته نسل ۴.۵ استفاده کردند. اما در حالی‌که هند توان به‌کارگیری حدود ۳۶ فروند جنگنده رافال را دارد، اسلام‌آباد تنها حدود ۲۰ فروند جنگنده پیشرفته چینی جی-۱۰ در اختیار دارد. به گفته اویشی ماجومدار از مؤسسه اطلاعات دفاعی جِینز، پاکستان احتمالاً با تقویت روابط موجود با چین و ترکیه، همکاری در زمینه تحقیق و تولید داخلی پهپادها را افزایش خواهد داد.

منبع پاکستانی افزود، اسلام‌آباد در حال اتکا به همکاری میان «پارک علوم و فناوری هوافضای ملی پاکستان» و شرکت ترکیه‌ای بایکار است؛ شرکتی که پهپاد YIHA-III را به‌صورت محلی در پاکستان مونتاژ می‌کند. به گفته این منبع، یک واحد از این پهپاد ظرف دو تا سه روز می‌تواند به‌صورت داخلی تولید شود.

والتر لادویک، استاد علوم سیاسی در کالج کینگ لندن، گفت: «به‌نظر می‌رسد هند و پاکستان پهپادها را ابزاری برای اِعمال فشار نظامی، بدون خطر تشدید درگیری در مقیاس وسیع، می‌دانند.»

او افزود: «پهپادها به رهبران این امکان را می‌دهند که عزم خود را نشان دهند، آثار ملموس ایجاد کنند و انتظارات داخلی را مدیریت نمایند، آن هم بدون آن‌که هواپیماهای گران‌قیمت یا خلبانان را در معرض خطر قرار دهند.»

با این حال، چنین درگیری‌هایی کاملاً بدون ریسک نیستند. لادویک اشاره کرد که کشورها ممکن است پهپادهایی را در مناطق مورد مناقشه یا پرجمعیت استفاده کنند که در گذشته احتمالاً از استفاده از سامانه‌های سرنشین‌دار در آن‌ها خودداری می‌کردند.

انبوه پهپادها و توپ‌های قدیمی

درگیری‌های ماه مه، که شدیدترین درگیری قرن حاضر میان این دو کشور همسایه بود، پس از حمله‌ای در تاریخ ۲۲ آوریل در منطقه مورد مناقشه کشمیر رخ داد؛ حمله‌ای که در آن ۲۶ نفر، عمدتاً گردشگران هندی، جان باختند.

دهلی‌نو این حمله را به «تروریست‌هایی» نسبت داد که به گفته آن‌ها مورد حمایت اسلام‌آباد بودند؛ اتهامی که پاکستان رد کرد. نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی، وعده انتقام داد و دهلی‌نو در تاریخ ۷ مه علیه آنچه «زیرساخت‌های تروریستی» در خاک پاکستان خواند، حملات هوایی انجام داد.

شب بعد، پاکستان صدها پهپاد را در امتداد یک خط مرزی 1،700 کیلومتری با هند به پرواز درآورد. بنا بر گفته مقامات هندی، برای آزمایش توان پدافند هوایی هند، حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ پهپاد در ۳۶ نقطه مختلف وارد عمل شدند.

به گفته دو منبع پاکستانی، پاکستان در این حمله از پهپادهای YIHA-III ساخت ترکیه، سونگار ساخت شرکت آسیس‌گارد، و همچنین شاه‌پر-۲ ساخت کنسرسیوم دولتی صنایع و راه‌حل‌های دفاعی جهانی استفاده کرد.

اما طبق اظهارات دو مقام هندی، بخش زیادی از این پهپادها توسط توپ‌های ضدهوایی متعلق به دوران جنگ سرد ساقط شدند؛ توپ‌هایی که با سامانه‌های راداری و ارتباطی پیشرفته توسعه‌یافته توسط شرکت دولتی الکترونیک هند (بهارات الکترونیک) ادغام شده بودند.

سرتیپ بازنشسته ارتش هند، آنشومان نارنگ، که اکنون به‌عنوان کارشناس پهپاد در مرکز مطالعات جنگ‌های ترکیبی دهلی فعالیت می‌کند، گفت: «استفاده هند از این توپ‌های ضدهوایی که در اصل برای مقابله با پهپاد طراحی نشده بودند، به‌طرز شگفت‌آوری مؤثر بود. ده برابر بهتر از چیزی که انتظار داشتم نتیجه داد.»

به گفته یک منبع هندی و دو منبع پاکستانی، هند نیز پهپادهای هاروپ ساخت اسرائیل، وارمِیت ساخت لهستان و پهپادهای تولید داخل را وارد حریم هوایی پاکستان کرده است. دو منبع امنیتی پاکستانی تأیید کردند که هند تعداد زیادی از پهپادهای هاروپ را به کار گرفته است - پهپادهایی با زمان پرواز طولانی و برد بلند که توسط صنایع هوافضای اسرائیل تولید می‌شوند. این نوع پهپادها، که با عنوان پهپادهای انتحاری نیز شناخته می‌شوند، می‌توانند برای مدت طولانی بر فراز هدف باقی بمانند و در لحظه مناسب با برخورد به هدف منفجر شوند.

یک منبع پاکستانی گفت که پاکستان در برخی مناطق رادارهای فریب نصب کرده بود تا پهپادهای هاروپ را به سوی خود جلب کند یا منتظر می‌ماند تا زمان پرواز پهپاد به پایان برسد و ارتفاع آن‌ها به کمتر از ۳۰۰۰ فوت کاهش یابد تا بتوان آن‌ها را ساقط کرد. هر دو طرف مدعی پیروزی‌هایی در استفاده از پهپادها هستند.

به گفته والتر لادویک از کالج کینگ لندن، هند توانست بدون به خطر انداختن نیروهای انسانی یا سامانه‌های راهبردی، زیرساخت‌هایی را در خاک پاکستان هدف قرار دهد.

برای ارتش پاکستان، که مدعی شده با پهپادها به تأسیسات دفاعی هند حمله کرده است، حملات پهپادی این امکان را فراهم کرده‌اند که اقداماتی انجام دهد، بدون آن‌که مانند روش‌های متعارف نظامی با فشار و واکنش شدید بین‌المللی مواجه شود.

پاشنه آشیل ارزان‌قیمت

با وجود از دست دادن تعداد زیادی پهپاد، هر دو طرف در حال افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه هستند. مایکل کوگلمان، کارشناس جنوب آسیا مستقر در واشنگتن، گفت: «ما درباره فناوری نسبتاً ارزانی صحبت می‌کنیم. اگرچه پهپادها اثرگذاری بصری و هیبت موشک‌ها یا جنگنده‌ها را ندارند، اما همچنان می‌توانند قدرت و هدف‌مندی کشور مهاجم را به نمایش بگذارند.»

بر اساس گفته یک منبع امنیتی هندی و سمیر جوشی از شرکت تولیدکننده پهپاد نیو اسپیس، که در حال گسترش تحقیقات و توسعه خود در زمینه پهپادهای «مهمات سرگردان» است، برنامه‌ریزان دفاعی هند احتمالاً توسعه داخلی این نوع پهپادها را گسترش خواهند داد.

جوشی، که شرکتش تأمین‌کننده پهپادهای ارتش هند است، گفت: «توانایی این پهپادها برای گشت‌زنی، فرار از شناسایی و حمله دقیق، نشان‌دهنده تغییر به‌سوی جنگ‌های با اثرگذاری بالا و هزینه پایین با استفاده از پهپادهای تولید انبوه است.»

همچنین شرکت‌هایی مانند آیدیا فورج، که بیش از ۲۰۰۰ پهپاد به نیروهای امنیتی هند تحویل داده‌اند، در حال سرمایه‌گذاری برای تقویت مقاومت پهپادهای خود در برابر جنگ الکترونیکی هستند.

وابستگی هند به چین

با این حال، یکی از آسیب‌پذیری‌هایی که مقابله با آن دشوارتر است، وابستگی برنامه پهپادی هند به قطعاتی است که به‌سختی قابل جایگزینی‌اند و از چین وارد می‌شوند - کشوری که شریک نظامی ثابت‌قدم پاکستان است. شاه از فدراسیون پهپاد هند گفت که هند همچنان برای باتری پهپادها به آهنرباها و لیتیوم ساخت چین متکی است.

ساکسنا از شرکت آیدیا فورج در این‌باره گفت: «تبدیل زنجیره تأمین به سلاح (یعنی استفاده سیاسی یا نظامی از آن) نیز یک مسئله است، به‌ویژه با توجه به احتمال قطع صادرات قطعات از سوی پکن در برخی شرایط.»

برای مثال، به گفته مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، محدودیت‌های اعمالی چین در صادرات پهپادها و قطعات به اوکراین، توان کی‌یف را در تولید پهپادهای رزمی حیاتی تضعیف کرده است.

در پاسخ به پرسش‌های خبرگزاری رویترز، سخنگوی وزارت خارجه چین گفت که پکن همواره صادرات اقلام دوکاربردی (نظامی و غیرنظامی) را طبق قوانین داخلی و تعهدات بین‌المللی خود کنترل می‌کند.

شاه در پایان گفت: «تنوع‌بخشی به زنجیره تأمین، یک چالش میان‌مدت تا بلندمدت است. این مسئله را نمی‌توان در کوتاه‌مدت حل کرد.»