به گزارش اکوایران، هند و پاکستان این ماه شدیدترین درگیری خود در نیم قرن گذشته را با نوعی تساوی به پایان رساندند. نیروهای هندی موفق شدند به برخی آشیانه‌های هواپیما در پایگاه‌های حساس پاکستان آسیب وارد کرده و باندهای پرواز را بمباران کنند، اما این موفقیت‌ها به بهای از دست دادن چندین هواپیما در درگیری‌های هوایی با دشمن دیرینه‌اش به دست آمد.

اما از نظر راهبردی، این درگیریِ تقریباً برابر، یک شکست آشکار برای هند محسوب می‌شود. کشوری که در تلاش برای تبدیل شدن به یک قدرت دیپلماتیک و اقتصادی است، اکنون در سطحی برابر با پاکستان دیده می‌شود - کشوری کوچک‌تر و ضعیف‌تر که مقامات هندی آن را حامی تروریسم و «دولتی سرکش» می‌نامند.

به نوشته نیویورک تایمز، این نبرد چهارروزه بار دیگر به جهان یادآوری کرد که هند هنوز از حل مناقشه ۷۸ ساله با همسایه پرتنش خود ناتوان است. هرگونه رویارویی نظامی عملاً به سود پاکستان تمام می‌شود، کشوری که تنش با هند را بخشی از هویت خود می‌داند. پیروزی نظامی کامل نیز به دلیل زرادخانه‌های هسته‌ای دو کشور تقریباً ناممکن است.

شیوشانکار منون، مشاور پیشین امنیت ملی هند، در این‌باره می‌گوید: «متأسفانه ما در هند مجبوریم این‌همه وقت و انرژی را صرف چیزی کنیم که در اصل یک انحراف استراتژیک است: تروریسمی که از پاکستان می‌آید. اما این واقعیت زندگی ماست و بهتر است آن را مدیریت کنیم.» اما چگونگی مدیریت این وضعیت، از آغاز تاکنون ذهن رهبران هند را مشغول کرده است.

معضلی پیچیده‌تر از همیشه

مصاحبه با بیش از دوازده دیپلمات، تحلیلگر و مقام رسمی، تصویری واضح از معضل دائمی هند ارائه می‌دهد. پس از چندین جنگ و تلاش‌های ناموفق برای حل اختلافات - که از زمان تقسیم هند و تشکیل پاکستان در سال ۱۹۴۷ تاکنون ساختار ژئوپلیتیک منطقه را شکل داده‌اند - مشکل فقط پیچیده‌تر شده است.

امروزه جرقه‌ی تنش‌ها اغلب از نوع نامتقارن است: هند این ماه پس از متهم کردن پاکستان به انجام یک حمله تروریستی مرگبار، پاسخ نظامی داد. خطر تشدید سریع درگیری اکنون بیشتر شده و هر دو کشور برای نخستین بار به طور گسترده از پهپادها و تسلیحات پیشرفته استفاده می‌کنند. در عین حال، سیاست ابرقدرت‌ها نیز وارد معادله شده است: ایالات متحده حمایت دیپلماتیک و نظامی خود از هند را افزایش داده، و چین همین کار را با پاکستان انجام می‌دهد.

هند مودی

همزمان، رهبری سیاسی در هر دو کشور به سوی ملی‌گرایی مذهبی گرایش پیدا کرده، و دیدگاه‌ها نسبت به طرف مقابل سخت‌تر و غیرقابل انعطاف شده است، به طوری که هرگونه اقدام آشتی‌جویانه تقریباً غیرممکن شده است.

ارتش پاکستان - نهادی که سال‌هاست سیاست این کشور را به انحراف کشانده - با گسترش سلطه عملی خود، یک چرخش ایدوئولوژیک هم داشته است. در هند، چرخش به‌سوی حاکمیت اقتدارگرا و ملی‌گرای هندو موجب شده است که هر بار تنش‌ها بالا می‌گیرد، دولت در تنگنا قرار گیرد؛ چرا که پایگاه راست‌گرای نخست‌وزیر نارندرا مودی اغلب خواهان پاسخ‌های تند و خونین است.

این وضعیت، حفظ خویشتنداری‌ای را که هند در سال ۲۰۰۸ از خود نشان داد، دشوارتر کرده است - سالی که تروریست‌ها بیش از ۱۶۰ نفر را در بمبئی کشتند. در آن زمان، هند با وجود خشم عمومی شدید، تصمیم گرفت از حمله به پاکستان خودداری کند تا تمرکز جهانی را بر خود حمله تروریستی حفظ کند و پاکستان را به‌خاطر حمایت از تروریسم منزوی کند، نه اینکه آن را در مقام یک دشمن هم‌سطح در میدان نبرد ارتقا دهد.

در آن دوره، شیوشانکار منون عالی‌ترین دیپلمات هند بود. اما اکنون، هفده سال بعد، در ۲۲ آوریل، بار دیگر تروریست‌ها به غیرنظامیان حمله کردند و بیش از دو‌ دوجین گردشگر هندو را در یکی از دشت‌های دیدنی کشمیر کشتند. این‌ بار، هند با حمله نظامی به پاکستان پاسخ داد و دو کشور در آستانه یک جنگ تمام‌عیار قرار گرفتند.

مقامات هندی می‌گویند باید پیامی روشن می‌فرستادند که سیاست جنگ نیابتی پاکستان هزینه دارد. این حملات بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر برای تحت فشار گذاشتن پاکستان بود - از جمله با تهدید به مختل کردن جریان رودخانه‌های مهم مرزی که حیات اقتصادی پاکستان به آن‌ها وابسته است. حتی منتقدانی مانند منون نیز اذعان می‌کنند که این‌بار شاید هند واقعاً گزینه دیگری نداشت.

همسایه‌های جدایی‌ناپذیر

هند و پاکستان سال‌هاست که در مسیرهایی کاملاً متفاوت در حال حرکت‌اند. هند اکنون چهارمین اقتصاد بزرگ جهان است، و از سوی ایالات متحده و متحدانش به عنوان شریک ژئوپلیتیک مهم برای مقابله با چین و نیز مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار گرفته است. رهبران آمریکا و هند ترجیح می‌دهند از «منطقه هند-اقیانوسیه» و اقتصادهای پیشرفته شرق آسیا سخن بگویند، تا از مشکلات قدیمی «هند و پاکستان».

به گفته جان فاینر، معاون پیشین مشاور امنیت ملی در کاخ سفید: «امروز، در سلسله‌مراتب نگرانی‌های هند، چین بسیار مهم‌تر از پاکستان جلوه می‌کند».

نارندرا مودی شی جین پینگ هند چین

با افزایش تجاوزات مرزی چین در منطقه هیمالیا و رقابت روزافزون برای سلطه منطقه‌ای، آخرین چیزی که هند می‌خواهد، گرفتار شدن در یک درگیری با پاکستان است، در زمانی که هنوز درگیر تنظیم روابط و موازنه با چین است.

اما پاکستان - کشوری که از آغاز پیدایشش تحت سلطه یک ارتش بیش از حد بزرگ بوده که برای توجیه قدرت و نفوذ خود، هند را یک دشمن همیشگی تعریف کرده - همواره در پس‌زمینه حضور دارد.

در سال ۱۹۹۸، سال‌ها پس از آن‌که اقتصاد هند از اقتصاد پاکستان پیشی گرفت، هند با انجام آزمایش‌های هسته‌ای زیرزمینی، گامی لرزان برای پیوستن به باشگاه قدرت‌های جهانی برداشت.

اما تنها دو هفته بعد، پاکستان نیز دست به آزمایش‌های هسته‌ای زد. به‌ناگاه، بازدارندگی هسته‌ای برتری نظامی هند را خنثی کرد.

رئیس‌جمهور بیل کلینتون این منطقه را «خطرناک‌ترین نقطه جهان» نامید. این دقیقاً نتیجه‌ای نبود که هند در پی آن بود. به جای آن‌که در کنار کشورهایی چون چین، روسیه و قدرت‌های غربی قرار گیرد، در باتلاقی هراس‌انگیز گرفتار شد.

اما این توازن هسته‌ای، صلح به همراه نداشت. پاکستان از تجربه‌اش در اداره نیروهای جهادی تحت حمایت آمریکا در طول جنگ شوروی و افغانستان بهره گرفت تا جنگ نامتقارن خود علیه هند را گسترش دهد.

رویکردی سخت‌گیرانه‌تر

همانند بسیاری از رهبران پیشین هند، نخست‌وزیر نارندرا مودی، رهبر ملی‌گرای هندو، نیز زمانی در پی صلح بود.

پس از پیروزی قاطع در انتخابات سال ۲۰۱۴، مودی سال بعد دست به حرکتی غافلگیرانه زد و به پاکستان سفر کرد - اولین سفر یک نخست‌وزیر هندی به این کشور در طی یک دهه. او وعده داده بود هند را به کشوری توسعه‌یافته تبدیل کند و می‌خواست ببیند آیا می‌توان مسئله‌ای را که منابع کشور را می‌بلعد، حل کرد.

پاکستان هند

اما تنها ۹ ماه بعد، شبه‌نظامیان به یک پایگاه نظامی هند حمله کردند. هند، گروه‌هایی را که به گفته‌اش در پاکستان آموزش دیده بودند، مسئول دانست. گفت‌وگوهای صلح به‌سرعت پایان یافت.

پاسخ هند به آن حمله، الگوی جدیدی از تشدید اقدامات تلافی‌جویانه نظامی را آغاز کرد - الگویی که پس از حمله مشابهی به نیروهای هندی در سال ۲۰۱۹ و کمین تروریستی ماه گذشته علیه غیرنظامیان نیز تکرار شد. هند همچنین راهبردی را برای مجازات پاکستان تثبیت کرده است: توقف گفت‌وگوها، انزوای دیپلماتیک پاکستان، افزایش امنیت مرزی و تلاش‌های پنهانی برای تشدید آسیب‌پذیری‌های داخلی این کشور.

«تهاجم دفاعی»

آجیت دووال، معمار دکترین امنیت ملی دولت نارندرا مودی، گفته است که دولت‌های پیشین هند در برابر تهدید تقابل هسته‌ای بیش از حد حالت تدافعی به خود گرفته بودند. او اندکی پیش از آن‌که در سال ۲۰۱۴ مشاور امنیت ملی شود، گفت: «در این وضعیت، من هرگز نمی‌توانم پیروز باشم، چون یا می‌بازم یا به بن‌بست می‌رسم.»

او راهبردی موسوم به «تهاجم دفاعی» را پیشنهاد کرد که در عمل تقلیدی از تاکتیک‌های نامتقارن خود پاکستان بود. به گفته تحلیل‌گران و مقامات، هند در سال‌های اخیر کارزارهایی برای ترور چهره‌های کلیدی شبه‌نظامیان ضد هند به راه انداخته است. همچنین، دولت هند متهم شده که در پشت پرده برخی شورش‌ها در پاکستان، به‌ویژه در جنبش جدایی‌طلبی ایالت بلوچستان - واقع در مرز ایران و افغانستان - نقش داشته است؛ شورش‌هایی که توان و منابع ارتش پاکستان را تحلیل برده‌اند.

آقای دووال در سال ۲۰۱۴ گفته بود: «اگر یک بمب‌گذاری مثل بمب‌گذاری بمبئی انجام دهید، ممکن است بلوچستان را از دست بدهید. در اینجا نه جنگ هسته‌ای در کار است و نه درگیری مستقیم نیروها. اگر شما فنون این بازی را بلدید، ما بهتر از شما بلدیم.»

پس از درگیری‌های اخیر، هند تهدید به اقدامات آشکارتر کرده و هشدار داده است که هرگونه حمله تروریستی آینده به‌مثابه اعلان جنگ تلقی خواهد شد، موضوعی که می‌تواند درگیری‌های نظامی مکرر را به هنجاری جدید تبدیل کند.

اما با وجود سایه جنگ هسته‌ای، آن‌چه هند می‌تواند از طریق نیروی نظامی به دست آورد، همچنان محدود است.

آقای شیوشنکر منون، مشاور پیشین امنیت ملی هند، گفت بازدارندگی مسئله‌ای ذهنی و وابسته به برداشت طرف مقابل است. نوعی بازی ذهن‌خوانی است». به گفته او، پرسش عملی‌تر این است که آیا هند می‌تواند انگیزه‌هایی که ارتش پاکستان را به کنش وا‌می‌دارد، از نو تعریف کند یا نه.

چهار روز تشدید کنترل‌نشده تنش‌ها با پاکستان در ماه جاری، تازه‌ترین آزمون واقع‌گرایی در برابر بلندپروازی‌های هند بود. هند توان دیپلماتیک کافی ساخته و آن‌چنان در اقتصاد جهانی ادغام شده است که بتواند بدون لطمه‌ای جدی به اعتبار بین‌المللی‌اش از این بحران عبور کند.

اما حسین حقانی، سفیر پیشین پاکستان در واشنگتن، می‌گوید: «رهبران هند در نهایت باید بپذیرند که نمی‌توانند از همسایه خود رهایی یابند و بی‌توجه به او به قدرت جهانی بدل شوند. شما باید برای هر یک از همسایگان‌تان - خواه دشمن، خواه دوست، یا صرفاً همجوار - نوعی شیوه همزیستی تعریف کنید.»