فرمول ویژه رئیس‌جمهور چین برای ساخت اقتصادی دِژمانند به‌وسیله «لیتیوم»

جاده‌ای در ییچون، معروف به پایتخت معدن لیتیوم چین، در ۱۹ مارس. عکاس: ژیل سابری/بلومبرگ

به گزارش اکوایران، صدای غرش کارگران معدن در سراسر معادن وسیع کوهستانی ییچون در مرکز چین طنین‌انداز می‌شود. صفوف کامیون‌های سنگین به‌سوی پالایشگاه‌ها حرکت می‌کنند؛ جایی که محموله‌های سنگ معدن خاکستری به ماده‌ای حیاتی برای باتری تبدیل می‌شوند - لیتیوم.

به نوشته بلومبرگ، افزایش چشمگیر محبوبیت وسایل نقلیه الکتریکی باعث شده است این منطقه که زمانی غیرتوسعه‌یافته در نظر گرفته می‌شد، به پایتخت استخراج لیتیوم چین تبدیل شود. اما کار طاقت‌فرسای بی‌وقفه‌ای که صنعت باتری پیشرو جهان را تغذیه می‌کند، این واقعیت را پنهان می‌کند که تعداد بسیار کمی از فعالان این منطقه سود می‌برند.

از زمان اوج قیمت لیتیوم در سال 2022 یعنی زمانی که مهاجران به این شهر هجوم بردند و حتی کارخانه‌های محلی سرامیک بخش از فعالیت خود را به تولید سبک‌ترین فلز جهان اختصاص دادند، قیمت معیار این فلز حدود 90 درصد کاهش یافته است.

این ریزش شدید قیمتی باعث شد استخراج‌کنندگان از استرالیا گرفته تا شیلی، مجبور شوند میزان تولید را کاهش دهند تا از حاشیه سود خود محافظت کنند. این افت قیمت حتی در شهر ییچون چین شدیدتر بود. با این حال، حفاری برای لیتیوم در یک تلاش خستگی‌ناپذیر برای خودکفایی، همچنان ادامه دارد؛ هدفی که اهمیت آن برای چین از زمان بازگشت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به کاخ سفید و آغاز جنگ تجاری جهانی، افزایش پیدا کرده است.

این نقطه بی‌تکلف که با تپه‌ها و جنگل‌های غنی از مواد معدنی محاصره شده است، اکنون به خط مقدم تلاش‌های شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، برای ایجاد یک اقتصاد دژمانند و مستحکم تبدیل شده است؛ اقتصادی که وابستگی کمتری به واردات غربی دارد و بیش از پیش بر منابع و فناوری‌های خود اتکا می‌کند. چنین استقلالی می‌تواند به شرکت‌‌های چینی مانند شرکت تولیدکننده پیشتاز باتری یعنی Contemporary Amperex Technology Co. Ltd. کمک کند، ‌دسترسی مستمر و باثباتی به لیتیوم داشته باشند و این اتفاق از یک تلاش گسترده‌تر برای تقویت بخش جدید انرژی چین و رشد داخلی این کشور حمایت می‌کند. اما این موضوع با بهای سنگین مالی و زیست‌محیطی همراه شده است.

ماده معدنی دارای لیتیوم در این منطقه از چین، «لپیدولیت» نام دارد؛ ماده‌ای فراوان اما با عیار بسیار پایین که تنها میزان کوچکی از لیتیوم را در خود جای داده است. تصفیه این ماده معدنی نه‌تنها هزینه مالی بسیار بالایی به‌همراه دارد، بلکه نیازمند انرژی زیادی است و مقادیر زیادی ضایعات ایجاد می‌کند که می‌تواند سمی باشد. برای چین، این یک بهای قابل قبول است تا بتواند در رقابت جهانی برای مواد معدنی کلیدی، جلوتر از همه باشد و سلطه خود را حفظ کند.

کریس ویلیامز، تحلیل‌گر شرکت مشاوره Adamas Intelligence، می‌گوید: «لپیدولیت از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست، اما می‌تواند به چین کمک کند به خودکفایی برسد. چین باید کاری کند که لپیدولیت به کار گرفته شود، حتی اگر بهترین یا ارزان‌ترین گزینه نباشد.»

معدن Jianxiaowo توسط CATL در ییچون اداره می‌شود، 20 مارس. عکاس: ژیل سابری /بلومبرگ

چین به‌عنوان بازیگر اصلی در تولید باتری و خودروهای برقی، همچنین پیشتاز بلامنازع در زمینه تصفیه مواد معدنی ضروری در نظر گرفته می‌شود؛ امتیازی که پکن از آن برای اقدام تلافی‌جویانه علیه تعرفه‌های ترامپ استفاده کرد. نگرانی‌های استراتژیک برای دهه‌هاست که پکن را به خود مشغول کرده است، بسیار پیش‌تر از آنکه آمریکا و دیگر کشورهای غربی نگرانی‌های خود درباره دسترسی به فلزات کلیدی و زنجیره تأمین صنعتی شکننده آن را مطرح کنند.

اما چین همواره در زمینه بهره‌مندی از مواد معدنی خام، پیشتاز نیست. زمانی که صحبت از لیتیوم به میان می‌آید، این کشور ذخایر اندکی دارد و بر واردات از کشورهایی برتر تولید لیتیوم یعنی استرالیا و شیلی وابسته است.

مقابله با این آسیب‌پذیری برای جاه‌طلبی‌های پکن در صحنه جهانی ضروری است،‌ چراکه دومین اقتصاد بزرگ جهان می‌خواهد تولید سنتی خود را با بخش‌های ارزشمندتر و پیشرفته‌ای مثل تولید باتری جایگزین کند.

این نگرانی در تمام طرف‌ها افزایش یافته، به‌ویژه با اوج‌گیری تنش‌های ژئوپلیتیک که باعث شده است نگرانی‌ دولت‌ها در موضوع مالکیت چین بر این فلزات گران‌بها افزایش یابد. با گسترش حمایت‌گرایی در منابع معدنی، حتی کشورهایی نظیر شیلی که تاریخچه‌ای طولانی در زمینه مشارکت در استخراج دارند، خواستار کنترل بیشتر بر ثروت معدنی خود هستند، به‌ویژه زمانی که پای فلزاتی نظیر لیتیوم در میان باشد.

همه این اتفاقات باعث شده است لپیدولیت با عیار پایین در منطقه ییچون چین از همیشه جذاب‌تر باشد. طی سال‌های اخیر، غول‌های تولید باتری مانند CATL و Gotion High-Tech Co. Ltd. تأسیسات خود را در این شهر بنا کرده‌اند و دولت سهام‌هایی در مشارکت‌های مربوط به استخراج و تولید باتری به دست آورده است.

رکود لیتیوم در سال 2023 شدت گرفت، چراکه رشد فروش خودروهای برقی با کاهش سرعت همراه شد و عرضه از تقاضا پیشی گرفت. ییچون با جمعیت حدود پنج میلیون نفر، از این رکود در امان نبوده است. طبق اعلام CRU Group، دارایی‌های لپیدولیت چین برخی از بالاترین هزینه‌های تولید در این صنعت را دارند و بیش از نیمی از تولید مرتبط با لپیدولیت که توسط این شرکت مشاوره‌ای رصد می‌شود، در واقع زیان بوده است.

با این حال، فشارهای دولت برای ادامه فعالیت، چرخ این صنعت را به گردش درآورده است. یکی از مدیران استخراج محلی که به خاطر حساسیت موضوع، نامش فاش نشده است، به بلومبرگ می‌گوید: «مقامات لزوما مشوق‌های نقدی ارائه نمی‌دهند اما به‌شدت ما را تشویق می‌کنند تا به فعالیت خود ادامه دهیم، آن هم از طریق ارائه مشاوره برای بهینه‌سازی بیشتر و تدارکات با هزینه کمتر.»

اینجا در قلب جیانگشی که از نظر تاریخی یکی از فقیرترین استان‌های چین محسوب می‌شود، لیتیوم در هر صورت یک شریان حیاتی است. شهردار ییچون در اوایل سال جاری میلادی این فلز را به‌عنوان یک موتور رشد معرفی کرد و گفت که حجم‌های تولید بالاتر در حال کمک به جبران تأثیر قیمت‌های پایین است.

طبق اعلام شرکت Benchmark Mineral Intelligence، انتظار می‌رود تولید کلی لپیدولیت توسط چین که از سال 2020 تاکنون با رشد حدود 20 برابری همراه شده است، تا پایان دهه کنونی با رشد دو برابری روبه‌رو شود.

آدام وب در شرکت Benchmark Mineral معتقد است: «آنچه که ما درباره تولیدکنندگان چینی می‌بینیم این است که آن‌ها به‌شکل فزاینده‌ای تمایل دارند فعالیتِ با زیان طی یک دوره طولانی‌تر را تحمل کنند تا بتوانند ماده معدنی خام را به دست آورند.»

در حومه ییچون، پالایشگاهی متعلق به CATL و شرکت تولیدکننده مواد کاتدی Jiangsu Lopal Tech Co. Ltd.، هنوز هم روزانه محموله صدها کامیون را دریافت می‌کند. سنگ معدن خرد و به شن ریز تبدیل می‌شود، سپس قبل از آغشته شدن به مواد شیمیایی، حرارت دیدن و چرخاندن در سانتریفیوژها، در انباری به اندازه یک ناو هواپیمابر انبار می‌شود تا کربنات لیتیوم ایجاد شود که سپس می‌تواند در باتری‌ها مورد استفاده قرار بگیرد.

فعالیت این پالایشگاه در سال گذشته میلادی به‌دلیل سقوط ارزش لپیدولیت برای مدت کوتاهی متوقف شد. اما طبق اعلام حساب رسمی وی‌چت این پالایشگاه، اکنون با بالاترین ظرفیت خود فعالیت می‌کند.

کربنات لیتیوم تازه تصفیه‌شده در پالایشگاه متعلق به CATL. عکاس: ژیل سابری/بلومبرگ

با وجود کاهش قیمت‌ها، پالایشگاه یادشده قصد دارد در ماه جاری میلادی میزان تولید خود را بیش از پیش افزایش دهد.

زیان مالی تنها معضل نیست. محتوای کم لیتیوم در لپیدولیت به این معناست که این ماده ضایعات بسیار بیشتری ایجاد می‌کند و همچنین در مقایسه با فرآوری سایر منابع این فلز، به‌ویژه شورابه‌های غنی از نمک، کربن بیشتری تولید می‌کند.

در طول سال‌های رونق، معدن‌چیان به دور زدن قوانین معروف بودند و آلودگی نیز شایع بود؛ موضوعی که نگرانی‌ها درباره کشاورزی محلی و سلامت را پررنگ کرد. کوه‌های اطراف ییچون شبکه‌ای از روان‌آب‌ها را تغذیه می‌کنند که به آبیاری زمین‌های کشاورزی اطراف که در بهار به مزارع زرد و شکوفه‌های کلزا تبدیل می‌شود، کمک می‌کند. سایر محصولات عبارتند از دانه‌های سویا، کلم و پیاز.

ضایعات ناشی از تصفیه لیتیوم گاهی اوقات دارای تالیوم است؛ یک فلز سنگین که در صورت بلعیده شدن و مصرف، می‌تواند مرگبار باشد. در سال 2022، مقامات محیط زیستی سطوح بالا و غیرعادی از این فلز را در طول رودخانه جین‌جیانگ پیدا کردند. در همان سال به این موضوع پی برده شد که دست‌کم پنج پالایشگاه در منطقه، فاضلابی را که حاوی مقادیر قابل توجهی تالیوم بوده، رهاسازی کرده‌اند.

این سیگنال‌ها باعث بررسی دقیق‌تر، از جمله از سوی نهادهای نظارتی در سطح استان و مقامات ییچون شده است. دولت این شهر که پیش‌بینی کرده است این صنعت امسال حدود 10 میلیون تن زباله از فرآوری لیتیوم تولید ایجاد خواهد کرد، تیم‌هایی را به کارخانه‌های محلی اعزام کرده است تا مدیریت آب‌های زیرزمینی و زباله را آزمایش کنند که به گفته افراد آشنا با این وضعیت، در برخی موارد هر ماه یک‌بار انجام می‌شود.

با این حال، مراقبت بیشتر در رابطه با ضایعات باعث شده است هزینه‌های ذخیره‌سازی و نگهداری افزایش یابد و حاشیه سود را بیش از پیش کاهش دهد. برای تأسیسات CATL و Lopal، این به معنای پوشاندن منطقه‌ای عظیم به‌اندازه صدها استخر با وینیل سیاه برای ذخیره و تصفیه زباله‌های آن‌ها بود.

مقامات محلی مشتاق هستند درآمدهای مالیاتی و مشاغل را در بحبوحه مشکلات اقتصادی حفظ کنند و تولیدکنندگان در حال انجام هر کاری هستند تا بتوانند از حاشیه سود بسیار پایین خود حفاظت به عمل آورند. برخی در حال تقویت تولید در هنگام شب هستند تا از قیمت‌های پایین‌تر الکتریسیته در آن زمان بهره‌برداری کنند.

برای بسیاری، این فشارهای بی‌وقفه، مزایای داشتن حلقه‌های متعدد در زنجیره تأمین را برجسته می‌کند؛ مسیری که سازنده خودروهای برقی یعنی شرکت بی‌وای‌دی آن را دنبال کرده است و حتی شرکت‌های غربی مانند تسلا و جنرال موتورز نیز شروع به پیمودن آن کرده‌اند.

آدام وب از Benchmark Mineral اعلام کرد: «درمورد CATL، آن‌ها می‌توانند معدن را حتی اگر ضرر بدهد، اداره کنند. آن‌ها کاملا با تأسیسات فرآوری و تجارت باتری‌سازی ادغام شده‌اند، بنابراین در سایر نقاط زنجیره تأمین سود خواهند برد.»

شرکت Lopal در ماه مارس گفت که مازاد عرضه این بازار می‌تواند پالایشگاه‌هایی مانند خودش را تحت فشار قرار دهد.

اما شرکت‌ها همچنین چشمی بر آینده دارند زیرا انتظار می‌رود فروش خودروهای برقی در سال‌های آینده به‌شدت افزایش پیدا کند. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است تقاضای لیتیوم در پایان دهه حاضر میلادی نسبت به آمارهای سال 2024 به بیش از دو برابر افزایش خواهد یافت؛ موضوعی که نشان می‌دهد به دست آوردن سهم بیشتر بازار لیتیوم، ارزش تحمل رنج امروز را دارد.

در همین حال، چین هیچ چیز را به شانس واگذار نمی‌کند. استان جیانگ‌شی نقش کلیدی در جاه‌طلبی‌های لیتیوم چین دارد و انتظار می‌رود به یکی از منابع اصلی این فلز تبدیل شود، اما تنها گزینه چین نیست. ذخایر سنگ سخت در استان‌های سین‌کیانگ و سیچوان و آب‌نمک‌های غنی از فلزات در چینگ‌های نیز وجود دارند. در ماه ژانویه، اداره زمین‌شناسی چین وابسته به وزارت منابع طبیعی اعلام کرد که طی جدیدترین عملیات اکتشاف معدنی در سطح کشور، بیش از 10 میلیون تُن منابع جدید شناسایی شده‌اند.

دولت چین در حال جست‌وجوی منابع معدنی در آفریقا نیز هست؛ جایی که معدن‌کاران چینی سال‌هاست حضور قدرتمندی دارند. همچنین، چین تلاش دارد لیتیوم را از منابع دیگر مانند آلومینا (ماده اولیه اصلی تولید آلومینیوم) استخراج کند.

جاه‌طلبی‌ها برای افزایش تولید داخلی چین و به‌ویژه در شهر ییچون، علی‌رغم کاهش قیمت‌ها، حاشیه سود پایین و فروکش کردن جنگ تجاری آمریکا و چین، همچنان پابرجاست.

به گفته مارینا ژانگ، استاد دانشگاه فناوری سیدنی، وابستگی زیاد چین به مواد خام وارداتی همچنان نگرانی بزرگی برای پکن است و امنیت منابع یکی از اولویت‌های اصلی به شمار می‌رود. او افزود نوآوری می‌تواند تا حدودی به بهبود حاشیه سود پایین در این حوزه کمک کند.

«اکنون زمان بسیار حساسی برای چین است تا خودکفایی در زمینه لیتیوم را تقویت کند.»

ژانگ همچنین تأکید کرد که این موضوع فقط یک دغدغه اقتصادی نیست، بلکه به یک ضرورت راهبردی تبدیل شده است، آن هم برای حفظ تاب‌آوری زنجیره تأمین انرژی پاک چین.