دیپلماسی عمل‌گرایانه و آتش‌بس موقت در منطقه؛ معامله در عراق راه را برای توافق بزرگ هموار می‌کند؟

به گزارش اکوایران، در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ایالات متحده با همه فراز و نشیب‌هایش هم‌چنان ادامه دارد، به نظر می‌رسد تبادل پیچیده‌ای از زندانیان در آستانه اجرا قرار دارد.

رسانه امواج‌مدیا بر اساس اطلاعاتی که از منابع خود کسب کرده مدعی شده که این تبادل نادر شامل اعضایی از حزب‌الله لبنان، یک کاپیتان نیروی دریایی لبنانی، یک دانشگاهی اسرائیلی-روسی و یک شهروند ایرانی است که همگی از طریق شبکه‌ای از کانال‌های پنهان و غیررسمی مورد مذاکره قرار گرفته‌اند.

چندین منبع عربی آگاه از مذاکرات تأیید کرده‌اند که الیزابت تسورکوف، پژوهشگر اسرائیلی-روسی دانشگاه پرینستون که در سال ۱۴۰۲/۲۰۲۳ هنگام انجام تحقیقات میدانی علمی در عراق ربوده شد، قرار است توسط گروه مسلحی که ربوده شده آزاد گردیده و در روزها یا حتی ساعت‌های آینده به مقامات عراقی تحویل داده شود. این در حالی است که یک مقام آمریکایی بدون ذکر نام به پایگاه آکسیوس گفته است که هنوز «پیشرفتی چشمگیر» در مذاکرات حاصل نشده است.

منابع امنیتی عرب به امواج‌‌مدیا گفته‌اند که در ازای آزادی الیزابت تسورکوف، شش عضو حزب‌الله لبنان و یک کاپیتان نیروی دریایی لبنانی که توسط نیروهای اسرائیلی بازداشت شده‌اند، قرار است آزاد شوند. یک مقام ارشد امنیتی در منطقه که نخواست نامش فاش شود، توضیح داد که یکی دیگر از اجزای اصلی این توافق، آزادی یک شهروند ایرانی زندانی در عراق است که به اتهام دست داشتن در حملات علیه اهداف آمریکایی بازداشت شده بود.

تلاش‌های پنهانی میانجی‌گرانه

تلاش‌های اولیه برای آزادی تسورکوف در هفته‌های پس از ربوده شدن او در اسفند ۱۴۰۱/مارس ۲۰۲۳ در بغداد آغاز شده، جایی که او برای مصاحبه با اعضای جریان صدر سفر کرده بود. منابع مطلع به امواج‌مدیا گفته‌اند که یکی از کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس با گروگان‌گیران تماس برقرار کرده، اما با درخواست مبلغ هنگفتی به‌عنوان باج مواجه شده است، امری که باعث شده ظن آن برود که شهروند دو تابعیتی اسرائیلی-روسی که مقیم ایالات متحده نیز هست، ممکن است به‌عنوان هدفی باارزش تلقی شده باشد که بتوان در آینده از او برای تبادل استفاده کرد.

با بازگشت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به کاخ سفید در ژانویه، کشور عربی حوزه‌ی خلیج فارس بار دیگر تلاش کرد تا توافقی را میان طرف‌ها میانجی‌گری کند. این‌بار موضوع، آزادی شش عضو حزب‌الله بود که در جریان درگیری‌ها در جنوب لبنان بین شهریور تا آبان ۱۴۰۳/سپتامبر تا نوامبر ۲۰۲۴ توسط نیروهای اسرائیلی اسیر شده بودند، پیش از آن‌که آتش‌بس اعلام شود. علاوه بر این، از اسرائیل خواسته شده بود که عماد امهز، کاپیتان نیروی دریایی لبنان را که در آبان ۱۴۰۳/نوامبر ۲۰۲۴ توسط نیروهای ویژه اسرائیل در شهر ساحلی بترونـ بیش از ۱۶۰ کیلومتر (۱۰۰ مایل) شمال مرز لبنان و اسرائیلـ ربوده شده بود، آزاد کند. تل‌آویو امهز را به‌عنوان فرمانده نیروی دریایی حزب‌الله معرفی کرده استـ ادعایی که از سوی این گروه لبنانی رد شده است.

یک منبع بلندپایه سیاسی لبنانی که از جزئیات این تبادل آگاه است، به امواج‌مدیا گفته که یکی از ابعاد کلیدی این روند، اطمینان از آزادی رزمندگان حزب‌الله و عماد امهز توسط اسرائیل بوده و همچنین تلاش برای به‌دست آوردن بیشترین امتیازات ممکن در قبال آزادی تسورکوف. به‌گفته‌ی منابع امنیتی عرب، یکی دیگر از «مطالبات اصلی» در طول این روند، آزادی محمدرضا نوری بوده است. نوری که با نام مستعار ابو عباس شناخته می‌شود، بنا بر گزارش‌ها در اسفند ۱۴۰۱/مارس ۲۰۲۳ در عراق بازداشت شده است. ، وی متهم است که در سازماندهی قتل استیفن ادوارد ترول، معلم آمریکایی که در آبان ۱۴۰۱/نوامبر ۲۰۲۲ در بغداد در یک حمله بسیار نادر به ضرب گلوله کشته شد، نقش داشته است. او از مرداد ۱۴۰۲/اوت ۲۰۲۳ به اتهام این قتل، در حال گذراندن حکم حبس ابد است. شایان ذکر است که در آذر ۱۴۰۳/دسامبر ۲۰۲۴، یک دادگاه فدرال در منهتن کیفرخواستی کیفری را علیه این شهروند ایرانی علنی کرد. نوری با هشت اتهام مرتبط با تروریسم در ایالات متحده مواجه است؛ اتهاماتی که بر اساس آن‌ها وی «نقشی کلیدی» در قتل ترول ایفا کرده است. وزارت دادگستری آمریکا اعلام کرده که نوری بر این باور بوده که ترول یک مأمور اطلاعاتی بوده است.

در همین حال، یک مقام ارشد امنیتی در منطقه به امواج‌میدیا گفته است که رئیس دستگاه اطلاعاتی اردن در دی‌ماه ۱۴۰۳/ژانویه ۲۰۲۵ با ایران تماس گرفته تا راه‌حلی برای پرونده تسورکوف بیابد. منابع مطلع همچنین گفته‌اند که قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق، نیز برای پیشبرد آزادی این پژوهشگر دانشگاه پرینستون در قالب یک تبادل زندانیان مداخله کرده است.

پیامدهای تحولات منطقه‌ای

 به‌نظر می‌رسد هم‌زمان با تغییرات دیپلماتیک گسترده در منطقه، نقطه عطفی روی داده باشد، جایی که خطوط متعدد مذاکره و میانجی‌گری غیرمستقیم به‌صورت موازی در حال انجام هستند. از اوایل سال ۱۴۰۴/۲۰۲۵، عمان میزبان و تسهیل‌کننده گفتگوهای غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده بوده و بستر و ساختار لجستیکی لازم را برای تلاش در جهت کاهش تنش فراهم کرده است. اگرچه این مذاکرات مستقیماً منجر به تبادل زندانیان میان ایران، عراق و اسرائیل نشده‌اند، اما فضای در حال تحول ناشی از آن‌ها، به فراهم شدن زمینه اجرای این تبادل کمک کرده است.

در همین حال، قطر میان ایالات متحده، اسرائیل و حماس میانجی‌گری کرده استـ اقدامی که به تماس مستقیم بی‌سابقه‌ای بین واشنگتن و این جنبش فلسطینی مستقر در غزه منجر شده است. این گفتگو که مجزا از مسیر مذاکرات ایران و آمریکا است، نشان‌دهنده‌ی تمایل گسترده‌تر منطقه‌ای به دیپلماسی عمل‌گرایانه می‌باشد. از سوی دیگر، گزارش‌ها حاکی از آن است که عربستان سعودی نیز هدایت یک کانال جداگانه از میانجی‌گری بین روسیه و اوکراین را بر عهده دارد و خود را به‌عنوان واسطه‌ای در این منازعه دور اما با اهمیت جهانی مطرح کرده است.

این تلاش‌های موازی و گاه متقاطع، نشان‌دهنده‌ی بازتنظیم راهبردی گسترده‌تری در سطح منطقه است. به‌جای پیگیری توافق‌های فراگیر، بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللیـ به‌ویژه دولت ترامپـ به‌طور فزاینده‌ای بر مهار تاکتیکی، آتش‌بس‌های موقت و دیپلماسی معاملاتی تمرکز کرده‌اند. به‌طور خاص، به‌نظر می‌رسد واشینگتن در جستجوی راه‌هایی برای مهار پیامدهای جنگ حماس و اسرائیل و همچنین تنش‌های گسترده‌تری است که گروه‌هایی همچون حزب‌الله لبنان و دیگر نیروهای هم‌راستا با محور مقاومت را در بر می‌گیرد.  یکی از نمونه‌های مشخص این رویکرد، توافق اخیر دولت ترامپ با جنبش انصارالله یمن است. این تغییر ممکن است نشان‌دهنده‌ی رویکرد در حال تحول ایالات متحده باشد؛ رویکردی که به‌جای دستیابی به راه‌حل‌های جامع سیاسی، اولویت را به کاهش تنش، ثبات و کنترل خسارات می‌دهد.

در صورت تحقق، این تبادل به‌عنوان توافقی نادر و چندلایه شناخته خواهد شدـ نتیجه‌ای که نه از یک مذاکره بزرگ و جامع، بلکه از هم‌زمانی تلاش‌های منطقه‌ای، دیپلماسی پنهان و منافع متقاطع شکل گرفته است. این توافق بازتاب‌دهنده الگوی عملیاتی جدید در منطقه است: پراکنده اما کارآمد، پرتنش اما قابل مذاکره، و به‌طور فزاینده‌ای مبتنی بر منطق مدیریت بحران‌ها به‌جای حل‌وفصل کامل آن‌ها. با شکل‌گیری تدریجی این نوع ترتیبات تاکتیکی، پرسش دیگر این نیست که آیا منطقه به‌سوی حل‌وفصل نهایی حرکت می‌کند یا نه، بلکه این است که آیا این معماری نوظهور بر پایه مدیریت تنش، در بلندمدت پایدار خواهد بود یا خیر.